Scentralizowany charakter polskiego systemu podatkowego

Gminy dysponują bardzo ograniczoną władzą podatkową. Rady gmin mają możliwość kształtowania wysokości stawek podatku leśnego, rolnego i od nieruchomości, w granicach ustalonych w ustawie oraz implementacji zwolnień o charakterze przedmiotowym. Gminy chętnie stosują wymienione instrumenty polityki podatkowej. W wyniku obniżenia górnych stawek podatków, udzielenia ulg i zwolnień (bez ulg i zwolnień ustawowych) oraz podjęcia decyzji o umorzeniu, rozłożeniu na raty i odroczeniu terminu płatności, w 2017 r. do budżetów gmin nie wpłynęła łączna kwota w wielkości 3,35 mld zł, co stanowiło 3,0% dochodów ogółem i 7,0% dochodów własnych .

Wśród dochodów własnych gmin wymienia się:

• udział w podatkach państwowych
  • 37,89% udział w PIT
  • 6,71% udział w CIT
• podatek od nieruchomości
• podatek rolny
• podatek leśny
• podatek od środków transportowych
• opodatkowanie w formie karty podatkowej
• podatek od spadków i darowizn
• podatek od czynności cywilnoprawnych

Drugą grupą dochodów własnych gminy stanowią wpływy z opłat. Ustawa o dochodach j.s.t. szereguje wpływy z opłat jako:

• wpływy z opłaty skarbowej
• wpływy z opłaty targowej
• wpływy z opłaty miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów
• wpływy z opłaty eksploatacyjnej
• wpływy z innych opłat stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów

Dochody własne gmin w latach 2014-2017 nie przekroczyły 50%, co więcej, widać tendencje spadkową w tym zakresie osiągając 43,3% w 2017 roku.

Wysoce ograniczona władza samorządów terytorialnych, uniemożliwia im prowadzenia własnej polityki fiskalnej. Gminy nie posiadają wystarczającej ilości instrumentów, którymi mogłyby zachęcić podatników do prowadzenia działalności gospodarczej oraz osiedlenia się na ich terytorium. Organy samorządowe są najbliżej swojego podatnika, dzięki czemu mogą najtrafniej ocenić ich możliwości finansowe do uiszczania zobowiązań podatkowych. Ponadto społeczność lokalna, może skuteczniej kontrolować działania władz na szczeblu lokalnym oraz weryfikować ich efektywność i racjonalność w porównaniu do innych jednostek samorządu terytorialnego. Większa kontrola obywatelska w połączeniu z powszechną konkurencją podatkową gmin, poprawiłaby w sposób znaczący jakość podejmowanych decyzji politycznych.

Przykładem dla Polski może być Szwajcaria, w której autonomia kantonów w kwestiach podatkowych jest silnie zakorzenioną zasadą. Konkurencja podatkowa odgrywa w tym kraju pozytywną rolę w utrzymaniu pod kontrolą stawek podatkowych i wydatków publicznych. Zapewnia ona większą różnorodność, możliwość wyboru oraz efektywność, co zostało udowodnione zarówno teoretycznie, jak i empirycznie . Z racji tego, że jednostki i przedsiębiorstwa, są w stanie bez ograniczeń wybierać swoją lokację, lokalni politycy są silnie zmotywowani do zaoferowania swoim rezydentom możliwie jak najniższego obciążenie podatkowe, przy zachowaniu odpowiedniego stosunku jakości oferowanych usług publicznych.

Karol Kacprzak